Lingua

Lingua e contaminación

Falar vale para comunicarnos, para relacionarnos. Segundo sexa a forma de falar, a forma de relacionarnos e de comunicarnos é diferente. As linguas tamén son formas de estar no mundo, ou de estar dentro dun determinado grupo de xente, como o resto das cousas que facemos no día a día. Segundo fales e segundo a forma que teñas de utilizar a lingua serás percibido e ti percibirás ós demais. Isto prodúcese coa forma de falar, coa entonación das palabras e cun montón de cousas máis. Polo tanto, pola forma de usar a lingua podes situarte nun determinado grupo. Poderás falar como un adolescente, como un "rockeiro", coma un "panky", coma un "pijo" ou como o que ti queiras. Poderás falar de forma culta ou coloquial, dialectal ou como ti falas na túa casa. Falares e sentires poderiamos dicir que están moi relacionados.

En Galicia, en moitos casos, se falas en galego moitos poderante ver con alguén de ideas nacionalistas, no caso de que teñas estudos oficiais, e se falas en castelán poderán pensar que estás máis arrimado ás dereitas. Si, en Galicia a lingua vese bastante baixo o prisma político. Isto é froito do noso pasado, e do presente no que estamos. A Globalizacion ten moito que ver e que dicir nas formas que hoxe se teñen de considerar ás linguas. A lingua e a identidade nacional, rexional (ou a palabra e concepto que esté de moda e dé prestixio en cada época ou momento) van moi ligadas hoxe en día, e culpa diso tena a globalización en grande medida. Hoxe estamos imbuídos nunha forma de vida urbana, bastante homoxénea (polo menos superficialmente) e a xente intenta atopar refuxio nas súas raíces culturais para podérense recoñecer no mundo global como alguén diferente, e así recoñecerse a sí mesmo e ser recoñecido polos demais. Hoxe en día as linguas xogan moito ese papel, como marcas de identidade. Si, outros elementos como o carro que temos no xardín ou o cacharro de cerámica que temos na casa, pasando polos apeiros de labranza que eran dos nosos pais ou dos veciños, poden xogar tamén ese papel, pero é coa lingua coa que se poden obter mellores resultados, porque está viva. De aí tamén o empeño en que non se perda. Sen embargo, esa defensa ás veces faise desde postulados que non deberían ser utilizados, tales como o natural, a pureza ou a autenticidade.

Contaminación. Esa é a palabra que abaixo escribiu Marcos no seu comentario ó artigo que falaba da normativa. Parece claro que a xente busca unha pureza, unha autenticidade. Eu non o diría así, pero o que si é certo é que cada un queremos que a lingua ou as cousas sexan dunha ou doutra maneira. Isto é o normal e o comprensible. O que non me parece correcto, como digo, é a forma en que se defenden esas posturas. Non creo que, en xeral, unhas sexan máis "puras" ca outras. Son diferntes formas de ver as cousas e de querer que sexan, e punto, cada un que elixa e defenda as súas. Non nos olvidemos que todo se move por intereses, e a maioría das veces son intereses económicos e de "medrentío social". Non tanto intereses culturais ou sociais.

Hai investigadores da lingua e cultura galegas que mostran en exceso a súa vertente política en ámbitos nos que se debería mostrar unha postura máis imparcial. Tal vez esta postura se deba ó lío que houbo sobre a normativa do galego e as posturas enfrentadas sobre o mesma, como tamén ó ambiente político que se respiraba en Galicia. Pero non debería ser así. Algúns falan de contaminacións da lingua galega como as relixións falan de supersticións. Entendo que un relixioso fale de supersticións cando se refire a crenzas e rituais que non entran dentro do seu credo. Pero non creo que un investigador deba tomar postura por una "relixión" e falar de supersticións cando se refire a "rituais e crenzas" que se saen fora do que el propugna, en ámbitos que non son os adecuados. Eses investigadores deberían achegarse á lingua dun xeito máis aséptico, e achegar conclusións e interpretacións tamén, pero debería verse con claridade a diferencia entre o que é o estudio da súa postura personal, o que eles prefiren e queren que sexa. Os investigadores mais achegados ó estudio da lingua son os filólogos, que nos mostran as interioridades da lingua. Pero á hora de decidir a onde debe ir a lingua ou como debe ser, a decisión non só se debe tomar desde un punto de vista filolóxico (no que ademais non existe acordo), por exemplo, senón que tamén se deben ter en conta outros ámbitos sociais e políticos.

Dise que a forma de falar é igual a unha forma de estar no mundo, de contar as cousas que pasan, etc, etc. Creo que iso asúmese de xeito esaxerado. Fálase de lingua materna, da importancia da lingua nai... referíndose á importancia de normativizar a lingua. Quizais a lingua nai é unha das máis alonxadas da normativa. No meu caso hei de dicir que o galego normativo ás veces me resulta estraño. Si, eu xa sei que son un de tantos que está contaminado, que viviu a súa nenez rodeado dunha lingua "contaminada", chea de castelanismos, de dialectalismos, de vulgarismos e tamén da lingua castelá (da que se fala en Galicia e da que moitos se burlan, de xeito semellante ós que antes se burlaban da lingua galega). Si, eu nacín na contaminación, no falar da miña zona e da miña familia. Polo tanto, a aqueles que se lle enche o papo falando da importancia da normativización da lingua galega, e acuden ós exemplos de que é unha forma de ver o mundo, de sentir o mundo, que comeza coa nenez, etc., etc., eu teño que dicirlle que a forma en que eu vin ó mundo era unha forma "contaminada" e que non se parece moito á que se fala na televisión. E non só falo de palabras, senón de entonación, etc. E, ademais, moitos dos que falan e defenden o galego dunha forma máis radical naceron na lingua castelá, e non por iso teñen unha forma diferente de ver o mundo, ou si? 

¿A onde quero chegar con isto? Con isto quero sacarlle ferro ó asunto, quero que se limpe o aire de divindade que moitos lles poñen ás linguas e quero que asumamos o que queremos sen recurrir á "natureza" ou á "pureza" para lograr os nosos obxectivos.

"Dame unha pouca auga": sóname a galego

"Dame unha pouca aghua": sóname a galego, pero chégame máis a dentro. Algúns poden velo como cantaminación, outros poderán velo como pureza.

 

Miguel Sartal

[Alén do Val non se reponsabiliza do dito polos autores]

Selección Galega vs Selección de Uruguay [por Tan Totén]

Así se titula o partido de fútbol que terá lugar hoxe, 29 de decembro de 2005, en Santiago de Compostela. Será o debut da selección galega neste século. Non é a primeira vez que existe unha selección galega de fútbol, pois o seu debut data dos anos vinte do século XX (creo recordar). Desde entón non volveu haber unha selección galega de fútbol. No últimos anos as seleccións nacionais de diversas rexións de España están a formar os seus equipos de fútbol e doutros deportes. A galega é unha delas e, se ben custou poñela a andar de novo, ó final conseguiuse, como esta noite se poderá ver. Está claro que houbo moitas complicacións á hora de formar a selección galega. Hai moitas posturas enfrontadas. Incluso unha vez formada a selección galega xurde o problema do seu nome. Todo porque uns prefiren poñer Galicia e outros Galiza. A opción pola que se optou é a de selección galega, para asi non ter que referirse a Galicia ou Galiza sen molestar ós defensores dunha ou doutra opción. Selección galega, pero selección de Uruguay, non uruguaya. Que todo sexa para que non haxa molestias.

Galicia ou Galiza, a eterna discusión, ou iso parece. Como outras tantas, tal e como se reflicte nas normativas do idioma galego nas últimas décadas. Os filólogos parece que non se poñen de acordo. As posturas son moi enfrontadas. E como a filoloxía non consigue poñerse de acordo, porque todo depende do filólogo que faga o estudo, pois parece que as posturas políticas gañan terreo. Por una lado é normal, se non se define filoloxicamnete haberá que optar por unha ou outra cousa segundo o que a xente queira, penso eu. Pero iso parece que non deu resultado nas últimas décadas. Buf!, as ultimas décadas parece que están a dar moito de sí en canto a este tema filolóxico se refire. Será que nos estamos asentando.

Chegamos a unha nova normativa de Concordia. Pero hai moita xente que non está de acordo con esa concordia. Agora ben, se é a normativa que emana das institucións filolóxicas que ten a Administración de Galicia, haberá que respectalas, e se se queren cambiar haberá que empezar polo cambio desas institucións. Ou sexa, que aínda que non estemos moi de acordo con esa normativa non deberiamos deixar de usala, ó menos naqueles documentos máis oficiais. Tamén é certo que sería a normativa que deberiamos usar cando nos referimos á xente en xeral e en ámbitos públicos... Non?.

Pero teño dúbidas sobre o que digo. Porque do mesmo xeito que hoxe hai unha normativa, tamén houbo outra normativa antes, e en cambio esa normativa anterior non foi seguida por unha parte da poboación, que prefiriu outra. Algo así pode pasar coa normativa actual, ou non?. Entón, se antes non se repectou unha normativa por un grupo de xente que non estaba de acordo con ela, por qué o van facer agora aqueles que están en contra da actual? Será que uns fan mái ruído ca outros?, será que uns son máis cantidade de cidadáns?

Non está clara a normativa, filoloxicamente non está clara, quere dicir iso que hai que facer unha consulta popular para, a través duns criterios filolóxicos, elixir as opcións que estes dan?. Hai que facer un referendo para elixir se a normativa prefire Galicia ou Galiza? Respectaríanse eses resultados?.

Posturas enfrontadas. Intolerancias en moitos casos. Intereses agochados baixo posturas políticas e filolóxicas.

Hoxe moita xuventude galega fala de Portugal como o gran irmán, como o lugar onde vive xente coma nós, á que se respecta moito e á que se ten moi en conta. Algo moi distinto á relación que tiñan cos portugueses as xeracións anteriores, os nosos ascendentes. Tempos distintos, pensares distintos, cada un para sí é un rei.

Incluso algunha desa xuventude cando fala de Galicia refírese a ela como “A Galiza”, cun son e unha forma que a min me trae aires portugueses, pero que para quen o di é a forma real de dicir Galiza/Galicia. Oh, os nosos irmáns portugueses!. Eles, en xeral, non teñen esa forma de pensar, polo menos o que eu teño experimentado. Eles non nos tratan de forma diferente a outra xente de España, polo menos non baixo o condicionante de que teñamos unha historia cultural semellante ós portugueses do norte. E esas semellanzas non son con todos os portugueses.

Sen embargo, non vexo eu a mesma irmandade con outras zonas limítrofes, como pode ser Asturias. Penso eu que un do norte de Lugo pode ter máis cousas en común con un do occidente de Asturias, có que ambos os dous poden ter cun do sur de Galicia. Semellanzas hai moitas, unhas veces explótanse máis unhas ca outras, pero semellanzas e diferencias hai moitas, tantas como queiramos ter. Haberá que facer outro referendo para  dirimir isto? Igual os resultados non nos convencían a todos. En fin, que saiban os políticos que a súa forma de pensar non é a forma de pensar que teñen todas as persoas que viven en Galicia, e hai temas que son máis “delicados” ca outros. Pero iso, supoño que xa o saben.

 Tan Totén

[Alén do Val non se responsabiliza das ideas de cada autor dos artigos]

As Grazas da nova normativa da lingua galega [por Miguel Sartal]

Chamoume moito a atención escoitar na TVG a palabra grazas. Non foi só unha vez, agora é algo habitual que digan grazas, ó igual que diferenza, e outras palabras que antes acababan e –cia e agora se escriben e pronuncian en –za. Son os efectos da nova normativa que se implantou recentemente: a chamada normativa de concordia, creo recordar. Paréceme unha boa solución, a concordia, para ver se acabamos dunha vez con tanta normativa particular que existe no mundo das palabras en galego. Eu son o primeiro confundido nese xardín das letras, e isto tamén é un xeito de excusarme polos erros que neste artigo poida cometer: digamos que se debe á confusión existente e non á miña ignorancia na cuestión... ¡que fácil pode un absolverse das culpas!. En fin, grazas entón pola vosa comprensión. Pero vaiamos ó asunto que aquí me trae: grazas. A primeira vez que a escoitei esa palabra sonoume estraña, e incluso dolorosa, como se esa palabra se me “atragantara” nas miñas orellas, ó igual que outras como diferenza, e máis, pero de diferente forma.
“Gracias” é unha palabra que acostumo oír habitualmente. Nunca oín dicir “grazas” á xente. Por iso me pareceu tan raro. Aínda así é posible que nalgún sitio de Galicia (tamén Galiza) se diga así e por iso se retomou nesta normativa. Non sei, supoño que é algo que os filólogos saben e a quen debería acudir ante o meu interese en saber. Algo xa me contaron, pero aínda teño dúbidas. A verdade é que “grazas” tocoume o corazón.
Un amigo comentoume que o tema das linguas e da súa normativa e normalización é moito unha cuestión política, e non só cultural ou filolóxica ou social..., e que ás veces se poñen normas que aínda sonando estrañas co costume un acaba de asumilas. Certo, iso todos o sabemos (para mostra temos a música), pero tamén é certo que debe haber límites polo que pode ser factible un cambio na normativa e non outro. A lingua é un elemento que hoxe se ten como marcador dunha diferencia, entón, se facemos máis diferente a lingua máis diferentes nos facemos nós, penso eu. Polo tanto, pregúntome de qué se está a escapar cando se prefire “grazas” en vez de “gracias”, ou a onde se quere chegar. Por algo se fixo, está claro. Eu podo non estar de acordo, pois paréceme un cambio demasiado “profundo”, por ser unha das palabras máis cotiás que poden existir, e que eu nunca coñecín que existira en forma de “grazas”, pois sempre escoitei gracias. Pero ben, isto é o que hai.
De tódolos xeitos, con este xeito de pensar de que co costume e o uso a todo se acostuma un, podemos, por exemplo, tomar a normativa portuguesa ou palabras desa lingua e aplicalas á lingua galega, porque aínda que nos poden resultar raras nun principio, como co costume todo se asume como normal... ou tomar a normativa castelá... Non se trata diso, estou esaxerando, pero esta esaxeración miña é “gracias” a esa palabra “grazas”. As normativas deben cambiar, e deben atender á sociedade, e a sociedade crea unhas normas segundo desexe que sexa a lingua, pero non se deberían tomar posicións que poden resultar extremas. Isto recórdame a casos como o da Igrexa, xa que existe unha separación moi grande entre o que pensan os seus dirixentes (porque non é toda a igrexa) e o ritmo que leva a sociedade. Ou tamén é o que pasa con algúns ecoloxistas, que meten especies nos bosques só atendendo e a unha idea do bosque e do rural, pero non se dan conta do efecto que lle produce ó campesiño que vive alí ó lado.
Todo isto está ben, a intención tamén, pero debemos de ter os pés na terra e a lingua non só vela nos libros, tamén na xente que a fala. Porque claro, xa non é que me soe mal a palabra grazas senón que tamén terei que ter coidado á hora de usala. Non parece unha palabra moi compatible co seseo, pois “grasas” pode producir un malentendido, ó igual que “ghrasas”. Espero que os meus veciños me entendan, que non é que estea de broma e me meta con eles, sobre todo a Doña Herminia, á que lle espero seguir falando durante moito tempo. Espero non ter que canbiar a miña forma de falar o galego, que é a que temos por aquí os das Ría Baixas. Por certo, se os cambios se asimilan rapidamente e sen problemas con tal de escoitalos e acostumarse a eles, por que non empezamos por cambiar esta linguaxe sexista que temos?, penso que podería ser unha boa iniciativa. “Gracias” por escoitarme.

Miguel Sartal